Gevoelens en emoties 🤗

Verschil tussen gevoelens en emotie

• Een emotie is energie in motie. Een emotie zet je dan ook aan tot actie. Als je er niets mee doet, blijft het onder de oppervlakte van je huid vastzitten.
• Een gevoel is ook een boodschap om iets te gaan doen, maar dan vanuit een ‘weten'. Een gevoel kun je bijvoorbeeld krijgen vanuit je intuïtie.

Een eenvoudiger schema als een soort stappenplan:

1. Gedachte: je neemt iets waar en interpreteert dat. Bijvoorbeeld: die beer is gevaarlijk of deze vuilnisbak is heel erg vies en smerig.
2. Fysieke veranderingen: als reactie op de gedachte maakt je lichaam zich klaar voor een reactie
3. Reactie: uiteindelijk volgt er een reactie op de situatie

Wat zijn emoties

Emoties zijn de gevoelens die een kind heeft in een bepaalde situatie. Kinderen zijn bijvoorbeeld regelmatig bang, boos, blij, gefrustreerd, verdrietig, jaloers of teleurgesteld. Deze gevoelens gaan samen met een lichamelijke reactie, gezichtsuitdrukking en gedrag. Er zijn 4 basisemoties: blij, bang, boos, bedroefd. Alle andere emoties zijn hiervan afgeleid.

De functie van emoties

Kinderen voelen de basisemoties angst, vreugde, verdriet en boosheid al vanaf hun geboorte, maar deze gevoelens herkennen en benoemen moeten ze leren. Als kinderen leren hun eigen gevoelens te herkennen en ze te benoemen, helpt dit ze om ook de emoties van anderen ‘te lezen’. Jij als pedagogisch professional kan een grote rol spelen om kleine kinderen hierbij te helpen.

Ieder mens heeft sociale vaardigheden nodig om contact met anderen aan te gaan en te onderhouden. Een kind ontwikkelt deze vaardigheden grotendeels vanzelf en spelenderwijs.
Al vanaf de geboorte maken baby’s contact met anderen. Dat doen ze door te huilen, te lachen, hun armen uit te strekken naar verzorgers en door gezichtsuitdrukkingen en klanken te imiteren.
De omgeving reageert daarop: er ontstaat interactie. Die interactie is cruciaal voor het ontwikkelen van sociale vaardigheden. Kinderen leren ze door de kunst af te kijken en door deze vaardigheden te oefenen met anderen.’
Als kinderen leren hun eigen gevoelens te herkennen en ze te benoemen, helpt dit ze om ook de emoties van anderen ‘te lezen’. Als kinderen eenmaal de gevoelens van anderen kunnen interpreteren, zullen ze meer rekening houden met elkaar.

Wat is emotionele ontwikkeling?

Sociale ontwikkeling en emotionele ontwikkeling hangen nauw samen. Kinderen leren om rekening te houden met anderen, zich te houden aan regels, op hun beurt te wachten, te delen, samen te spelen en nog veel meer sociale vaardigheden. Om dat te kunnen, moeten kinderen leren om hun eigen gevoelens en de gevoelens van anderen te zien, te begrijpen en ermee om te gaan.
Leren omgaan met gevoelens hoort bij de emotionele ontwikkeling van een kind. Hierbij zijn 3 dingen belangrijk:

• De groei en rijping van het zenuwstelsel. Dit heeft gewoon tijd nodig.
• Temperament en niveau van ontwikkeling. Ieder kind heeft een eigen karakter en manier van ontwikkelen. Het ene kind leert makkelijker dan een ander.
• Sociaal functioneren van ouders en steun uit de omgeving. Welk voorbeeld krijgt een kind en welke reacties krijgt het kind op zijn of haar gedrag?

De ontwikkeling van basisemoties bij kinderen

Een kleuter kan ook nog moeite hebben met het omgaan met emoties. Zij kunnen hun gevoel nog niet (altijd) onder woorden brengen. De ontwikkeling van hun brein is nog niet zover dat ze impulsen en emoties kunnen beheersen.
Kinderen hebben vaak sterkere emoties dan volwassenen. Dit komt onder andere omdat ze nog niet veel levenservaring hebben.
Ze kunnen niet terug kijken op eerdere ervaringen die goed zijn afgelopen. Bovendien kunnen ze situaties en gevoelens nog niet (weg)beredeneren. Dat vermogen ontstaat pas rond de leeftijd van 9 jaar.

Ontwikkeling blijdschap

In de eerste weken na de geboorte is al een glimlach waar te nemen bij baby’s gedurende de REM-slaap en bij zachte aanrakingen en geluidjes (zintuiglijke stimulatie). Na vier weken kunnen baby’s glimlachen, wanneer plotseling een interessant en fel object in het gezichtsveld wordt gehouden. Tussen de zes en tien weken ontstaat de eerste bewuste glimlach en verdwijnt langzaam de reflexmatige glimlach. Deze bewuste glimlach wordt ook wel de sociale glimlach genoemd. Niet veel later wordt de glimlach ondersteund met vrolijk kraaien. Na twee tot drie maanden gaat een baby glimlachen en kraaien wanneer hij ontdekt dat er een verband is tussen zijn gedrag en dat van de omgeving. Lachen ontstaat na ongeveer drie tot vier maanden. Kinderen lachen nu nog met name als reactie op grote prikkels van buitenaf: tijdens het spelen van een spelletje zoals bijvoorbeeld ‘kiekeboe’ en bij het kussen van het buikje en de nek van het kind. Na zes maanden glimlachen en lachen kinderen steeds vaker en met name bij bekende mensen waar zij zich vertrouwd bij voelen. Dit heeft een positief effect op de ouder-kind relatie. Bij baby’s van tien tot twaalf maanden zijn al verschillende glimlachen te onderscheiden, nauwkeurig afgestemd op de omgeving en de situatie waarin het kind zich dan bevindt. Na twee jaar wordt de lach daadwerkelijk een weloverwogen of doordachte sociale uiting om effectief met de omgeving te communiceren.

Ontwikkeling woede en verdriet

In de eerste maanden zijn bij baby’s symptomen van stress te zien (gegeneraliseerde stress), wanneer zij blootgesteld worden aan onprettige ervaringen zoals honger, temperatuurverschillen van het lichaam en bijvoorbeeld te veel of te weinig stimuli uit de omgeving. Vanaf vier tot zes maanden tot aan het tweede jaar nemen woede uitdrukkingen (expressie) in aantal en intensiteit toe. Naarmate het toenemen van de leeftijd reageren kinderen op steeds meer verschillende situaties met woede. Denk hierbij aan het verwijderen van een object dat het kind vast heeft, wanneer de ouder de kamer even verlaat of als het kind wordt neergelegd om even te slapen. Woedereacties nemen toe omdat kinderen bij het ouder worden steeds meer waarde hechten aan hun eigen acties en welk effect deze acties tot gevolg hebben. Kinderen kunnen gefrustreerd raken als taken niet lukken doordat de motorische- of cognitieve ontwikkeling dit nog niet toelaat. Woede heeft een functie voor kinderen. Woede helpt kinderen om zichzelf te verdedigen en om bijvoorbeeld tijdens het kruipen over bepaalde obstakels heen te komen. Daarnaast is woede lange tijd één van de weinige manieren om iets duidelijk te maken aan de omgeving. Uitdrukkingen van verdriet verschijnen net als bij woede als reactie op pijn, het verwijderen van een object dat het kind vast heeft en bij kort alleen achter laten van het kind. De gezichtsuitdrukking woede komt vaker voor dan die van verdriet.

Ontwikkeling angst

Angst doet zich net als woede na ongeveer zes maanden voor. Kinderen van deze leeftijd kunnen opeens terughoudend zijn bij het zien van nieuw speelgoed, terwijl zij dit op jongere leeftijd direct, zonder twijfel gegrepen hadden! Tussen de zes en negen maanden komt de reactie ‘angst voor onbekenden’ bij veel kinderen voor. Deze angst en ook wel als eenkennigheid gezien, komt niet bij alle kinderen voor en heeft te maken met aanleg (temperament van de baby), eerdere ervaringen van het kind en de context waarin het kind een vreemd persoon ziet. In een bekende omgeving zal een kind minder angstig reageren dan in een onbekende situatie en een vreemd kind is vaak minder angstig voor een kind dan voor een vreemde volwassene. Tot slot is angst voor een groot gedeelte aangeleerd gedrag en cultureel bepaald. De manier waarop ouders en de omgeving omgaan met angst, wordt al vroeg door baby’s overgenomen. Angst heeft een functie om kruipende en lopende baby’s enigszins te remmen bij het onderzoeken en verkennen van de wereld. Ouders worden gezien als ‘veilige basis’, waarvandaan de wereld onderzocht kan worden. Een baby heeft steeds te maken met twee conflicterende gevoelens: benaderen van het vreemde, gevoed door nieuwsgierigheid en het vermijden van het vreemde, gevoed door angst.
Baby’s letten hierbij sterk op de gezichtsuitdrukkingen van de ouders en laten zich leiden door een bemoedigende lach of juist een angstige of afkeurende gezichtsuitdrukking.

Emoties in het dagelijks leven van kinderen

Hoe kun je je kind over emoties leren? Simpelweg door te observeren wat je kind en andere mensen voelen en hier, op een niet veroordelende, maar juist accepterende manier, op te reageren. Dit leert kinderen om emoties te herkennen in zichzelf en in anderen. Probeer gedurende de dag te kijken naar gelegenheden om de gevoelens van je kind te erkennen:

• Je lijkt gefrustreerd.
• Je springt op en neer! Je zult wel opgewonden zijn!
• Ik begrijp het, je voelt je fijner als je precies weet wat er gaat gebeuren. Ik ook.
• Ik hoor je! Je lust echt geen spinazie en je zou willen dat je het nooit meer zou zien.

Als je met je kind over emoties praat, probeer dan niet de les te lezen. Maar stel in plaats daarvan vragen die hem helpen door reflectie te leren. Stel hem bijvoorbeeld vragen als:

• Als je boos bent op een vriend, wat kun je dan doen?
• Als je boos bent op mij, wat kun je dan doen?
• Als je boos bent omdat je blokken toren omvalt, wat kun je dan doen?
• Kun je betere beslissingen maken als je boos bent of als je rustig bent?
• Wat helpt jou te kalmeren als je boos bent?

Wanneer jij en je kind kijken naar een ander kind dat aan het huilen is, kun je vragen stellen als:

• Dat kindje ziet er ongelukkig uit. Ik vraag mij af waarom hij zo van streek is?
• Wat denk je dat hij wil?
• Is er iets dat wij kunnen doen om hem te helpen?

Omgaan met emoties

Kinderen moeten leren met hun emoties om te gaan. Dat is niet altijd gemakkelijk. Ze moeten leren emoties te herkennen, benoemen, accepteren, op een gezonde manier uiten en verwerken. Hierbij kun je je kind helpen. De eerste jaren van zijn leven kijkt je kind hoe jij het doet, hoe jij omgaat met je emoties. Je bent een voorbeeld voor jouw kind. Kijk eens hoe je zelf omgaat met je emoties.
Als je dat weet, kun je een kind beter helpen. 
Bij een goede emotionele ontwikkeling hoort ook zelfkennis, een positief zelfbeeld en zelfvertrouwen.
Kinderen die zich emotioneel goed ontwikkelen, kunnen zich als ze wat groter worden goed inleven in anderen en daardoor goed met anderen samenwerken.

Hoe kun je de emotionele ontwikkeling stimuleren?

Als ouder kun je je kind helpen zich emotioneel goed te ontwikkelen. Door betrokken te zijn en er voor je kind te zijn, leg je een goede basis.

• Laat kinderen merken dat je van ze houdt en reageer positief als ze iets goed doen.
• Je kunt het inleven in gevoelens van anderen stimuleren door op gevoelens te wijzen en erover te praten. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Kijk, je zusje huilt. Ze is verdrietig omdat ze haar knuffel kwijt is.’
• Verwoord ook de gevoelens van je kind. Zeg bijvoorbeeld: ‘Je bent blij met die nieuwe pop, hè?’
• Geef zelf het goede voorbeeld. Je kind leert van kijken naar jou. Vertel daarom ook waarom je iets doet.
• Ook boekjes voorlezen helpt je kind te leren om gevoelens van anderen te herkennen en erop te reageren.